طرحواره نقص و شرم: ریشه‌ها، نشانه‌ها، تاثیرات و راهکارهای درمانی با تاکید بر رویکرد دکتر سمیرا توکلی روانشناس اصفهان

این مقاله جامع به بررسی طرحواره نقص و شرم در اصفهان و راهکار های درمانی عمیق می‌پردازد، یکی از آسیب‌رسان‌ترین طرحواره‌های شخصیتی که می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تاثیر منفی بگذارد. در این مقاله، ضمن تعریف دقیق طرحواره نقص و شرم، به ریشه‌های شکل‌گیری، نشانه‌ها، تاثیرات آن بر روابط، کار، و سلامت روان، و همچنین راهکارهای درمانی با تاکید بر رویکردهای شناختی-رفتاری و طرحواره‌درمانی، با توجه به تخصص و تجربه دکتر سمیرا توکلی روانشناس اصفهان، خواهیم پرداخت.

 

طرحواره‌ها، الگوهای بنیادین زندگی

طرحواره‌ها، الگوهای عمیق و ناخودآگاه فکری، احساسی و رفتاری هستند که در دوران کودکی شکل می‌گیرند و باورهای اصلی ما را درباره خود، دیگران و جهان پیرامون شکل می‌دهند. این الگوها، مانند فیلترهایی عمل می‌کنند که تجربیات ما را تفسیر کرده و واکنش‌های ما را هدایت می‌کنند. در حالت ایده‌آل، طرحواره‌ها باید به ما کمک کنند تا با چالش‌های زندگی به طور موثر روبرو شویم، اما زمانی که این طرحواره‌ها ناسازگار و ناکارآمد باشند، می‌توانند رنج و نارضایتی قابل توجهی را برای ما ایجاد کنند.

طرحواره نقص و شرم: احساس بنیادین بی‌ارزشی و دوست‌نداشتنی بودن

طرحواره نقص و شرم یکی از پنج حوزه اصلی طرحواره‌ای (قطع ارتباط و طرد، خودمختاری و عملکرد مختل، محدودیت‌های مختل، دیگر جهت‌مندی و گوش‌به‌فرمانی، و هوشیاری بیش از حد و بازداری) است که توسط جفری یانگ، بنیانگذار طرحواره‌درمانی، شناسایی شده است. این طرحواره زمانی شکل می‌گیرد که فرد در دوران کودکی پیام‌های مداوم و مکرری مبنی بر بی‌ارزشی، دوست‌نداشتنی بودن، یا نقص داشتن دریافت کند. این پیام‌ها می‌توانند از طریق انتقادهای مکرر، تحقیر، سوء استفاده عاطفی یا جسمی، نادیده گرفته شدن، یا قیاس مکرر با دیگران منتقل شوند.

افرادی که این طرحواره را دارند، عمیقا باور دارند که از درون دچار نقص و کمبود هستند، احساس شرم و خجالت زیادی را تجربه می‌کنند، و می‌ترسند که اگر دیگران واقعیت آن‌ها را بدانند، آن‌ها را طرد کنند. این احساسات می‌توانند منجر به رفتارهای اجتنابی، پنهان‌کاری، انزوا، و مشکلات جدی در روابط بین فردی شوند.

دکتر سمیرا توکلی روانشناس اصفهان با تکیه بر دانش و تجربه خود در زمینه طرحواره‌درمانی، به مراجعین کمک می‌کنند تا این طرحواره مخرب را شناسایی کرده، ریشه‌های آن را درک کنند، و از طریق تکنیک‌های مختلف درمانی، الگوهای فکری و رفتاری خود را تغییر دهند.

ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره نقص و شرم:

ریشه‌های این طرحواره معمولاً در دوران کودکی و در تجربیات اولیه با والدین یا مراقبان اصلی قرار دارد. برخی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده طرحواره نقص و شرم عبارتند از:

انتقادهای مکرر و تحقیرآمیز:

کودکانی که به طور مداوم مورد انتقاد قرار می‌گیرند، اشتباهاتشان بزرگنمایی می‌شود، و مورد تحقیر و تمسخر قرار می‌گیرند، به تدریج این باور را در خود پرورش می‌دهند که به اندازه کافی خوب نیستند و چیزی در درونشان ایراد دارد.

سوء استفاده عاطفی یا جسمی:

کودکانی که مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند، احساس می‌کنند که لایق بدرفتاری هستند و مقصر اتفاقاتی هستند که برایشان می‌افتد. این احساس گناه و شرم می‌تواند به شدت مخرب باشد و منجر به شکل‌گیری طرحواره نقص شود.
نادیده گرفته شدن و عدم دریافت توجه کافی: کودکانی که نیازهای عاطفی‌شان نادیده گرفته می‌شود، احساس می‌کنند که ارزشمند نیستند و کسی به آن‌ها اهمیت نمی‌دهد. این احساس بی‌ارزشی می‌تواند به شکل‌گیری طرحواره نقص و شرم منجر شود.
مقایسه مکرر با دیگران: والدینی که فرزندان خود را به طور مداوم با دیگران مقایسه می‌کنند و آن‌ها را به خاطر کمبودهایشان سرزنش می‌کنند، باعث می‌شوند که فرزندانشان احساس کنند به اندازه کافی خوب نیستند و همیشه در حال رقابت با دیگران هستند.

 

وجود نقص جسمی یا ظاهری:

در برخی موارد، وجود نقص جسمی یا ظاهری (واقعی یا ادراک شده) می‌تواند باعث شود که فرد احساس شرم و خجالت کند و این احساسات به تدریج به شکل‌گیری طرحواره نقص و شرم منجر شوند.
خانواده‌ای با سابقه اعتیاد، بیماری روانی، یا جرم: زندگی در خانواده‌ای که با مشکلات جدی مانند اعتیاد، بیماری روانی، یا جرم دست و پنجه نرم می‌کند، می‌تواند باعث شود که کودک احساس شرم و خجالت کند و باور کند که خانواده‌اش با سایر خانواده‌ها متفاوت است و چیزی در آن‌ها ایراد دارد.

نشانه‌ها و ویژگی‌های افراد دارای طرحواره نقص و شرم:

افرادی که طرحواره نقص و شرم دارند، معمولاً مجموعه‌ای از نشانه‌های نقص و شرم و ویژگی‌ها را از خود نشان می‌دهند که می‌تواند در جنبه‌های مختلف زندگی آن‌ها تاثیر منفی بگذارد. برخی از مهم‌ترین این نشانه‌ها عبارتند از:

احساس شرم و خجالت مزمن:

این افراد به طور مداوم احساس شرم و خجالت می‌کنند، حتی در موقعیت‌هایی که هیچ دلیلی برای این احساسات وجود ندارد. آن‌ها از قضاوت شدن توسط دیگران می‌ترسند و سعی می‌کنند از موقعیت‌هایی که ممکن است مورد انتقاد قرار بگیرند، اجتناب کنند.

خودانتقادی شدید:

این افراد به شدت از خود انتقاد می‌کنند و به ندرت از عملکرد خود راضی هستند. آن‌ها استانداردهای بسیار بالایی برای خود تعیین می‌کنند و هرگز احساس نمی‌کنند که به اندازه کافی خوب هستند.

احساس بی‌ارزشی و دوست‌نداشتنی بودن:

این افراد عمیقا باور دارند که ارزشمند نیستند و کسی نمی‌تواند آن‌ها را دوست داشته باشد. آن‌ها احساس می‌کنند که لایق خوشبختی نیستند و همیشه منتظرند که اتفاق بدی برایشان بیفتد.

حساسیت بیش از حد به انتقاد:

این افراد به شدت به انتقاد حساس هستند و حتی انتقادهای کوچک را به عنوان تاییدیه ای بر بی‌ارزشی خود تلقی می‌کنند. آن‌ها ممکن است به انتقاد با خشم، دفاع، یا کناره‌گیری واکنش نشان دهند.

ترس از طرد شدن:

این افراد از طرد شدن توسط دیگران به شدت می‌ترسند و سعی می‌کنند با راضی نگه داشتن دیگران و اجتناب از هرگونه رفتار یا گفتاری که ممکن است باعث ناراحتی آن‌ها شود، از این اتفاق جلوگیری کنند.

پنهان‌کاری و اجتناب:

این افراد سعی می‌کنند عیب‌ها و نقص‌های خود را از دیگران پنهان کنند و از موقعیت‌هایی که ممکن است باعث آشکار شدن این عیب‌ها شود، اجتناب می‌کنند. آن‌ها ممکن است دروغ بگویند، اطلاعات را پنهان کنند، یا از ایجاد روابط صمیمی خودداری کنند.

مشکل در پذیرش تعریف و تمجید:

این افراد معمولاً در پذیرش تعریف و تمجید مشکل دارند و باور نمی‌کنند که لایق این تعریف و تمجیدها هستند. آن‌ها ممکن است تعریف و تمجیدها را رد کنند، آن‌ها را کم‌اهمیت جلوه دهند، یا به دنبال دلیلی برای رد کردن آن‌ها باشند.

احساس انزوا و تنهایی:

این افراد اغلب احساس انزوا و تنهایی می‌کنند، حتی زمانی که در کنار دیگران هستند. آن‌ها احساس می‌کنند که با دیگران متفاوت هستند و نمی‌توانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند.

مشکل در ابراز وجود:

این افراد معمولاً در ابراز وجود مشکل دارند و نمی‌توانند نیازها و خواسته‌های خود را به طور موثر بیان کنند. آن‌ها از ابراز عقاید خود می‌ترسند و سعی می‌کنند همیشه با دیگران موافقت کنند.

کمال‌گرایی:

این افراد اغلب کمال‌گرا هستند و استانداردهای بسیار بالایی برای خود و دیگران تعیین می‌کنند. آن‌ها از اشتباه کردن می‌ترسند و سعی می‌کنند همه چیز را به بهترین شکل ممکن انجام دهند.

اعتماد به نفس پایین:

این افراد معمولاً اعتماد به نفس پایینی دارند و به توانایی‌های خود شک دارند. آن‌ها ممکن است از امتحان کردن چیزهای جدید بترسند و از پذیرش مسئولیت‌های جدید خودداری کنند.

 

تاثیرات طرحواره نقص و شرم بر جنبه‌های مختلف زندگی:

طرحواره نقص و شرم می‌تواند تاثیرات منفی عمیقی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد داشته باشد، از جمله:

روابط بین فردی: این طرحواره می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی و تاثیر در طرحواره نقص و شرم در روابط بین فردی شود. افرادی که این طرحواره را دارند، ممکن است در ایجاد و حفظ روابط صمیمی مشکل داشته باشند، به راحتی احساس حسادت و تملک کنند، و از طرد شدن توسط دیگران به شدت بترسند. آن‌ها ممکن است به دنبال تایید و توجه مداوم از طرف دیگران باشند و در صورت عدم دریافت این تایید، احساس ناراحتی و خشم کنند.

کار و تحصیل: این طرحواره می‌تواند بر عملکرد فرد در کار و تحصیل تاثیر منفی بگذارد. افرادی که این طرحواره را دارند، ممکن است از امتحان کردن چیزهای جدید بترسند، از پذیرش مسئولیت‌های جدید خودداری کنند، و به راحتی ناامید شوند. آن‌ها ممکن است به دلیل ترس از شکست، از تلاش کردن دست بردارند و از رسیدن به اهداف خود باز بمانند.

سلامت روان: این طرحواره می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن، و سوء مصرف مواد را افزایش دهد. افرادی که این طرحواره را دارند، ممکن است برای مقابله با احساسات منفی خود به الگوهای رفتاری ناسازگارانه مانند اجتناب، پرخوری، یا مصرف مواد مخدر روی بیاورند.

تصویر بدنی: این طرحواره می‌تواند باعث ایجاد مشکلات در تصویر بدنی شود. افرادی که این طرحواره را دارند، ممکن است از ظاهر خود ناراضی باشند، احساس شرم و خجالت کنند، و به دنبال راهکارهایی برای تغییر ظاهر خود باشند. آن‌ها ممکن است به جراحی‌های زیبایی روی بیاورند، رژیم‌های غذایی سخت بگیرند، یا به طور مداوم نگران وزن و ظاهر خود باشند.

راهکارهای و درمان طرحواره نقص و شرم در اصفهان با رویکرد دکتر سمیرا توکلی :

خوشبختانه، طرحواره نقص و شرم قابل درمان است. رویکردهای مختلف و درمان طرحواره نقص و شرم، از جمله درمان شناختی-رفتاری (CBT) و طرحواره‌درمانی، می‌توانند به افراد کمک کنند تا این طرحواره مخرب را شناسایی کرده، ریشه‌های آن را درک کنند، و الگوهای فکری و رفتاری خود را تغییر دهند.

دکتر سمیرا توکلی روانشناس اصفهان با بهره‌گیری از دانش و تجربه خود در زمینه روانشناسی و طرحواره‌درمانی، به مراجعین کمک می‌کنند تا در مسیر بهبودی گام بردارند. رویکرد درمانی دکتر توکلی معمولاً شامل مراحل زیر است:

ارزیابی و تشخیص: در این مرحله، دکتر توکلی با استفاده از مصاحبه بالینی و پرسشنامه‌های استاندارد، به ارزیابی و تشخیص طرحواره نقص و شرم و سایر طرحواره‌های مرتبط می‌پردازند.
آموزش و آگاه‌سازی: در این مرحله، دکتر توکلی به مراجعین در مورد طرحواره‌ها، به ویژه طرحواره نقص و شرم، آموزش می‌دهند و آن‌ها را از نحوه شکل‌گیری این طرحواره و تاثیرات آن بر زندگی‌شان آگاه می‌کنند.
شناسایی الگوهای فکری و رفتاری: در این مرحله، دکتر توکلی به مراجعین کمک می‌کنند تا الگوهای فکری و رفتاری خود را که ناشی از طرحواره نقص و شرم هستند، شناسایی کنند. این الگوها می‌توانند شامل خودانتقادی، اجتناب، پنهان‌کاری، و تلاش برای راضی نگه داشتن دیگران باشند.
به چالش کشیدن افکار منفی: در این مرحله، دکتر توکلی به مراجعین کمک می‌کنند تا افکار منفی خود را به چالش بکشند و به دنبال شواهدی باشند که این افکار را رد می‌کنند. آن‌ها همچنین به مراجعین کمک می‌کنند تا افکار واقع‌بینانه‌تر و سازنده‌تری را جایگزین افکار منفی خود کنند.
تجربه مجدد هیجانی: در این مرحله، دکتر توکلی با استفاده از تکنیک‌های مختلف، به مراجعین کمک می‌کنند تا تجربیات دردناک دوران کودکی خود را که منجر به شکل‌گیری طرحواره نقص و شرم شده‌اند، به طور ایمن و کنترل‌شده تجربه کنند. این کار می‌تواند به مراجعین کمک کند تا احساسات سرکوب‌شده خود را رها کرده و با گذشته خود آشتی کنند.
تغییر الگوهای رفتاری: در این مرحله، دکتر توکلی به مراجعین کمک می‌کنند تا الگوهای رفتاری ناسازگارانه خود را تغییر دهند و رفتارهای سالم‌تر و سازنده‌تری را جایگزین آن‌ها کنند. این کار می‌تواند شامل یادگیری مهارت‌های ابراز وجود، تعیین مرزهای سالم، و مقابله با ترس از طرد شدن باشد.
ایجاد روابط سالم: در این مرحله، دکتر توکلی به مراجعین کمک می‌کنند تا روابط سالم و رضایت‌بخشی را ایجاد و حفظ کنند. این کار می‌تواند شامل یادگیری مهارت‌های ارتباطی موثر، ابراز احساسات به طور صادقانه، و دریافت و ارائه حمایت عاطفی باشد.
تکنیک‌های مورد استفاده در طرحواره‌درمانی برای درمان طرحواره نقص و شرم:

طرحواره‌درمانی از تکنیک‌های مختلفی برای کمک به افراد در درمان طرحواره نقص و شرم استفاده می‌کند.

برخی از مهم‌ترین این تکنیک‌ها عبارتند از:

تصویرسازی ذهنی:

در این تکنیک، مراجعین با راهنمایی درمانگر، صحنه‌هایی از دوران کودکی خود را که در آن‌ها احساس شرم و خجالت کرده‌اند، در ذهن خود بازسازی می‌کنند. این کار می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا احساسات سرکوب‌شده خود را رها کرده و با گذشته خود آشتی کنند.
نامه نوشتن: در این تکنیک، مراجعین نامه‌هایی به افرادی که در شکل‌گیری طرحواره نقص و شرم آن‌ها نقش داشته‌اند، می‌نویسند. این نامه‌ها می‌توانند شامل ابراز خشم، ناراحتی، یا بخشش باشند.

بازی نقش:

در این تکنیک، مراجعین نقش‌های مختلف را بازی می‌کنند تا بتوانند دیدگاه‌های مختلف را درک کنند و با احساسات خود به طور موثرتری مقابله کنند.

تکنیک صندلی خالی:

در این تکنیک، مراجعین با یک صندلی خالی که نمایانگر یک شخص مهم در زندگی آن‌هاست، صحبت می‌کنند. این کار می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا احساسات خود را به طور کامل ابراز کنند و با این شخص به یک توافق برسند.

باز والدینی محدود:

در این تکنیک، درمانگر نقش یک والد مهربان و حمایت‌کننده را برای مراجع ایفا می‌کند. این کار می‌تواند به مراجع کمک کند تا نیازهای عاطفی خود را برآورده کند و احساس ارزشمندی و دوست‌داشتنی بودن را تجربه کند.

علاوه بر درمان حرفه‌ای، افراد می‌توانند با انجام اقداماتی در زندگی روزمره خود، به مقابله با طرحواره نقص و شرم کمک کنند. برخی از این اقدامات عبارتند از:

خودآگاهی: آگاهی از وجود طرحواره نقص و شرم و تاثیرات آن بر زندگی، اولین قدم برای مقابله با آن است. سعی کنید الگوهای فکری و رفتاری خود را که ناشی از این طرحواره هستند، شناسایی کنید.
خودمراقبتی: به خودتان اهمیت دهید و نیازهای خود را برآورده کنید. به اندازه کافی استراحت کنید، غذای سالم بخورید، ورزش کنید، و به فعالیت‌هایی بپردازید که از آن‌ها لذت می‌برید.
بخشیدن خود: به خودتان اجازه دهید اشتباه کنید و خودتان را به خاطر اشتباهاتتان سرزنش نکنید. به یاد داشته باشید که هیچ کس کامل نیست و همه ما اشتباه می‌کنیم.
تمرکز بر نقاط قوت: به جای تمرکز بر نقاط ضعف خود، بر نقاط قوت خود تمرکز کنید و به موفقیت‌های خود افتخار کنید.
ایجاد روابط سالم: با افرادی که شما را دوست دارند و از شما حمایت می‌کنند، وقت بگذرانید. از روابطی که باعث می‌شوند احساس بدی نسبت به خودتان داشته باشید، دوری کنید.
جستجوی حمایت: در صورت نیاز، از دوستان، خانواده، یا یک متخصص بهداشت روان کمک بگیرید.
نتیجه‌گیری: امید به بهبودی و رهایی از چنگال طرحواره نقص و شرم با همراهی دکتر سمیرا توکلی روانشناس اصفهان

طرحواره نقص و شرم یک الگوی فکری و رفتاری مخرب است که می‌تواند تاثیرات منفی عمیقی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد داشته باشد. با این حال، این طرحواره قابل درمان است. با کمک یک درمانگر متخصص، مانند دکتر سمیرا توکلی روانشناس اصفهان، و با استفاده از تکنیک‌های مختلف درمانی، افراد می‌توانند این طرحواره را شناسایی کرده، ریشه‌های آن را درک کنند، و الگوهای فکری و رفتاری خود را تغییر دهند.

اگر احساس می‌کنید که طرحواره نقص و شرم بر زندگی شما تاثیر منفی می‌گذارد، توصیه می‌شود که از یک متخصص بهداشت روان کمک بگیرید. دکتر سمیرا توکلی روانشناس اصفهان با تکیه بر دانش و تجربه خود در زمینه طرحواره‌درمانی، می‌توانند به شما در این مسیر کمک کنند و شما را به سوی زندگی شادتر و رضایت‌بخش‌تری هدایت کنند. به یاد داشته باشید که شما لایق خوشبختی و دوست‌داشتنی بودن هستید و می‌توانید از چنگال این طرحواره مخرب رهایی یابید.

جهت رزرو مشاوره با ما تماس بگیرید

drsamiratavakoli